พระปรางค์ประธาน วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จ.ลพบุรี เป็นเจดีย์ทรงปรางค์ซึ่งเป็นรูปแบบที่พัฒนามาจากปราสาทในศิลปะเขมร แต่มีรูปทรงที่เพรียวกว่าและเป็นศาสนสถานเนื่องในพุทธศาสนา หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ส่วนฐานก่อเป็นฐานบัวลูกฟักซ้อนลดหลั่นกันจำนวน ๓ ชั้น ส่วนกลางประกอบด้วยเรือนธาตุที่มีมุขยื่นออกมาทางตะวันออก ส่วนบนมีการซ้อนชั้นแสดงถึงคติความเชื่อเรื่องปราสาทหรืออาคารฐานันดรสูง ตัวอาคารใช้วัสดุที่หลากหลายในการก่อสร้าง เช่น หินทราย ศิลาแลง และอิฐ มีลวดลายปูนปั้นประดับในส่วนต่างๆ ซึ่งยังคงเหลือร่องรอยภาพปูนปั้นพุทธประวัติที่หน้าบันบางแห่ง พระปรางค์ประธานวัดพระศรีรัตนมหาธาตุลพบุรีถือเป็นรูปแบบระยะแรกของเจดีย์ทรงปรางค์ในประเทศไทยที่พัฒนารูปแบบสืบมาจากปราสาทในวัฒนธรรมเขมร ก่อนที่จะวิวัฒนาการไปสู่เจดีย์ทรงปรางค์ในสมัยอยุธยาตอนต้นต่อไป

วัดพระศรีสรรเพชญเป็นวัดในบริเวณพระราชวังโบราณกรุงศรีอยุธยาที่ไม่มีพระสงฆ์จำพรรษา อันเป็นแนวคิดเดียวกับการสร้างวัดพระศรีรัตนศาสดารามในพระบรมมหาราชวังในสมัยรัตนโกสินทร์ สิ่งสำคัญภายในวัดได้แก่ พระวิหารหลวงซึ่งเคยประดิษฐานพระศรีสรรเพชญซึ่งเป็นพระพุทธรูปประธาน ในปัจจุบันเหลือเพียงซากฐาน กับเจดีย์ประธานของวัดซึ่งมีรูปแบบเป็นเจดีย์ทรงระฆัง ๓ องค์เรียงกัน องค์ประกอบที่สำคัญของเจดีย์ได้แก่ มาลัยเถาซึ่งเป็นส่วนรองรับองค์ระฆังที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของศิลปะอยุธยา องค์ระฆังขนาดใหญ่ บัลลังก์สี่เหลี่ยม ก้านฉัตรที่มีเสาหารล้อมรอบ ปล้องไฉน และปลียอด